Έπος ελπίδας κι ανθρωπισμού (Gr)
αλλά και των εχθρών τους, συνθέτουν
Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται η οικογένεια Σαπόσνικοβ και ιδίως το επιφανέστερο μέλος της, ο ιδιοφυής φυσικός Βίκτωρ Στρουμ, σύζυγος της Λιουντμίλα Σαποσνίκοβα. Ο Βίκτωρ (πιθανό άλτερ έγκο του Γκρόσμαν, που ήταν επίσης επιστήμων, χημικός και μηχανικός, αλλά χωρίς το βεληνεκές του ήρωά του) είναι ένας κορυφαίος επιστήμων της εποχής, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών, διαλεχτός μεταξύ των συντρόφων του, αλλά, κι αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία, όχι απόλυτα πιστός στο Κόμμα. Ορισμένες διαφωνίες με τους συναδέλφους του, ο δισταγμός του να υπογράφει χαρτιά που «καίνε» συνανθρώπους του, κάποιες αντιρρήσεις του για το κομμουνιστικό καθεστώς, οι κατηγορίες που του προσάπτουν για υποτιθέμενη εναντίωση στην υλιστική επιστήμη του μαρξισμού-λενινισμού, δημιουργούν επικίνδυνες συνθήκες για τον ίδιο και την οικογένειά του. Η ζωή και το πεπρωμένο των μελών αυτής της οικογένειας, των φίλων και των συντρόφων τους, αλλά και των εχθρών τους, συνθέτουν το περιεχόμενο του βιβλίου.
Είναι αρκετά λογικό να θέσει ο Γκρόσμαν στο επίκεντρο ενός τέτοιου έργου έναν φυσικό επιστήμονα, αφού, όπως γράφει, «η Φυσική έκρινε την πορεία του 20ού αιώνα... όπως το Στάλινγκραντ έκρινε τώρα την πορεία του Παγκοσμίου Πολέμου». Ο Γκρόσμαν αναφέρει μερικές από τις ριζικές τομές στην επιστήμη και την τεχνολογία του 20ού αιώνα, υποστηρίζοντας εύλογα πως αυτές οι τομές καθόρισαν τόσο την καθημερινή ζωή στις ειρηνικές περιόδους, όσο και τους βιαιότερους ίσως πολέμους στην ιστορία της ανθρωπότητας: «Ο αιώνας του Αϊνστάιν και του Πλανκ ήταν επίσης ο αιώνας του Χίτλερ. Η Γκεστάπο και η επιστημονική επανάσταση ήταν παιδιά της ίδιας εποχής. Πόσο ανθρώπινος φαινόταν ο 19ος αιώνας, ο αιώνας της αφελούς φυσικής, μπροστά στον εικοστό, τον αιώνα που σκότωσε τη μητέρα του», συλλογίζεται ο εβραϊκής καταγωγής Βίκτωρ (σημειωτέον ότι η μητέρα του Γκρόσμαν θανατώθηκε στο Ολοκαύτωμα, στο εβραϊκό γκέτο του Μπερντίτσεβ). Παρακάτω, σε μια άλλη συζήτηση, ο Βίκτωρ εκφράζει αυτό που κάθε θιασώτης και συνάμα κριτικός του Διαφωτισμού έχει αναλογιστεί: «Όταν σκέφτεσαι πως σκοτώνουν νεογέννητα μωρά στην εποχή μας, όλες οι αξίες του πολιτισμού μας μοιάζουν άχρηστες. Τι έμαθαν οι άνθρωποι απ' όλους τους Γκαίτε και τους Μπαχ; Να σκοτώνουν μωρά;»
Ελευθερία και υπακοή
Ο φασισμός και ο κομμουνισμός, οι δύο ολοκληρωτισμοί του 20ού αιώνα (ο αποικιοκρατικός ολοκληρωτισμός είναι επίσης ένα τεράστιο ζήτημα, μα όχι του εν λόγω βιβλίου), προσπάθησαν να περιορίσουν το «πεπρωμένο» του ανθρώπου, που κατά τον Γκρόσμαν είναι η ελευθερία. Ενόσω περιγράφει τις τρομερές μάχες, τις ηρωικές αυτοθυσίες, τις βίαιες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και τις εκτελέσεις, ο Γκρόσμαν επιμένει, από την αρχή έως στο τέλος, στην ελευθερία: «Η τάση του ανθρώπου προς την ελευθερία μπορεί να περιοριστεί, αλλά όχι να αλλάξει. Ο ολοκληρωτισμός δεν μπορεί να απαρνηθεί τη βία. Αν το κάνει, χάθηκε. Η αδιάκοπη και απροκάλυπτη βία είναι η βάση του ολοκληρωτισμού. Από την άλλη, ούτε ο άνθρωπος μπορεί να απαρνηθεί την ελευθερία. Αυτό το συμπέρασμα είναι η ελπίδα της εποχής μας και η ελπίδα του μέλλοντος».
Είναι πράγματι ελπιδοφόρο το συμπέρασμα, ωστόσο δεν πρέπει να μας κάνει να αγνοούμε αυτό που λίγο πιο πάνω ο ίδιος ο Γκρόσμαν αναφέρει ως «εντυπωσιακό ανθρώπινο χαρακτηριστικό»: την υπακοή. Αυτό που τον «εντυπωσιάζει» στην υπακοή είναι ότι αντιβαίνει εμφανώς στο πεπρωμένο της ελευθερίας. Ωστόσο, αν η τάση για ελευθερία ήταν ανέκαθεν το ανθρώπινο πεπρωμένο, τότε χαρακτηριστικά όπως η υπακοή δεν θα εμφανίζονταν, ή εν πάση περιπτώσει θα εμφανίζονταν μονάχα σποραδικά. Απεναντίας, η υπακοή είναι μια θεμελιώδης, διαχρονική σταθερά των ανθρωπίνων κοινωνιών, η δε υποστήριξη των ολοκληρωτικών καθεστώτων από τους λαούς ήταν επίσης σχεδόν ολοκληρωτική. Προφανώς η ελευθερία είναι ένα πεπρωμένο, αλλά δεν είναι το μοναδικό: υπάρχουν κι άλλα πεπρωμένα που είναι, αλίμονο, «ανθρώπινα, πάρα πολύ ανθρώπινα», όπως η εξουσία, ο ανταγωνισμός, ακόμα και ο πόλεμος.
Αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζει και ο ίδιος ο Βίκτωρ. Προσπαθώντας να πείσει την κόρη του Νάντια πως ο αγώνας για την ελευθερία δεν είναι «φυσικός», ούτε και αυτονόητος, λέει: «Οι άνθρωποι δεν εννοούν να καταλάβουν πως οι πόλεις που χτίζουν δεν είναι αναπόσπαστα κομμάτια της φύσης. Αν θέλουν να υπερασπιστούν τον πολιτισμό τους από τους λύκους και τις χιονοθύελλες, αν δεν θέλουν να τον πνίξουν τα αγριόχορτα, πρέπει να έχουν πάντα πρόχειρα τις σκούπες, τα φτυάρια και τα όπλα τους». Ο πολιτισμός απαιτεί συνεχές καθάρισμα, διαρκή εγρήγορση και ετοιμότητα για μάχη. Σε άλλο σημείο, και σε εγελιανό πνεύμα, ο Γκρόσμαν γράφει: «Η ανελέητη πανουργία της Ιστορίας ήταν κρυμμένη ακόμα πιο βαθιά. Η ελευθερία γέννησε τη ρωσική νίκη. Η ελευθερία ήταν ο προφανής σκοπός του πολέμου. Αλλά τα ύπουλα δάκτυλα της Ιστορίας τη μεταμόρφωσαν σε έναν ακόμα τρόπο διεξαγωγής πολέμου, ένα μέσο για την επίτευξη του πραγματικού σκοπού».
Ιδεολογικές μάχες
Οι μάχες αυτού του βιβλίου δεν είναι λοιπόν μόνο στρατιωτικές, αλλά και ιδεολογικές. Οι στρατιώτες πολεμούν μεταξύ τους όχι μόνο για τη σωτηρία του έθνους τους, αλλά και για τη διαιώνιση των ιδεών τους. Μάλιστα, οι καλύτερες ιδεολογικές μάχες δίνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εργασίας και θανάτωσης. Στο ανατολικό τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης, οι σειρήνες ουρλιάζουν στις 5 το πρωί: ο Γκρόσμαν μάς μεταφέρει στα γκουλάγκ, στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας των «εχθρών του λαού», τα οποία έχουν περιγράψει με τη σπαρακτική τους γραφή ο Σαλάμοφ και ο Σολζενίτσιν. Εδώ, όταν δεν δουλεύουν σε συνθήκες πολικού ψύχους, οι κρατούμενοι τσακώνονται για το σοβιετικό καθεστώς και τις «ανάγκες» του.
Εδώ δεν θα μείνουμε όμως για πολύ, καθώς ο εστιακός φακός του Γκρόσμαν θέλει να στρέψει το βλέμμα μας στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, εκεί όπου ο μικρός Δαβίδ, σε μία από τις συγκλονιστικότερες περιγραφές θανάτου που έχουμε διαβάσει ποτέ, οδεύει προς τον θάλαμο αερίων. Κατά την κατασκευή των κρεματορίων, ο Γκρόσμαν θα τοποθετήσει εκεί μερικούς ναζί, με επικεφαλής τον Άιχμαν, να τρώνε και παράλληλα να σχεδιάζουν το μέλλον των Εβραίων: «Στο κέντρο του θαλάμου αερίων, είχε στρωθεί ένα μικρό τραπέζι με ορεκτικά και κρασί». Ο Άιχμαν υπερηφανεύεται για την Τελική Λύση: «Φανταστείτε μόνο! Σε δύο χρόνια θα καθόμαστε σε ένα άνετο τραπέζι σε αυτό το ίδιο γραφείο και θα λέμε: "Σε είκοσι μήνες λύσαμε ένα πρόβλημα που η ανθρωπότητα δεν κατάφερε να λύσει στη διάρκεια είκοσι αιώνων"».
Όμως ο Γκρόσμαν είναι Σοβιετικός, και αυτό που τον καίει πάνω από όλα είναι αυτά που συνέβησαν στη χώρα του μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Εξάλλου, ο ναζισμός κατανοείται εύκολα ως το απόλυτο Κακό, αφού εξ ορισμού αφαιρούσε την ανθρώπινη ιδιότητα σε πολλές κατηγορίες ανθρώπων: τι συμβαίνει όμως με τον κομμουνισμό και τις υποσχέσεις του για πανανθρώπινη ισότητα, ευημερία κι αδελφοσύνη; Κατά τη διάρκεια της κολεκτιβοποίησης, για παράδειγμα, δεν θυσιάστηκε μονάχα η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων υπό ανείπωτες συνθήκες (ο Γκρόσμαν περιγράφει, μεταξύ άλλων, ανθρώπους που όταν τους τέλειωσαν οι τσουκνίδες έτρωγαν χώμα, μια χωριάτισσα που είχε φάει τα παιδιά της, κ.α.), αλλά και η αλήθεια. Ο συγγραφέας αναφέρει τα κατά συρροή ψέματα που έγραφαν οι οργανικοί δημοσιογράφοι του Κόμματος για τους κουλάκους, ότι δήθεν ο εκτεταμένος λιμός προήλθε από την «αντιδραστική τακτική τους να θάβουν τις σοδειές τους», ή για τα παιδιά στα κολχόζ, που υποτίθεται πως έτρωγαν «πιροσκί και τηγανίτες» (!), ενώ στην πραγματικότητα «πέθαιναν με τις κοιλιές πρησμένες».
Ο Λένιν του Γκρόσμαν
Όλες αυτές οι περιγραφές, που ευτυχώς δεν μένουν απλώς στο επίπεδο του στοχασμού αλλά εντάσσονται στη ζωή των ηρώων του βιβλίου, γεννούν αμέσως ένα εύλογο ερώτημα. Γιατί άραγε οι σοβιετικές Αρχές, ακόμα και μετά τον θάνατο του Στάλιν, απαγόρευσαν την έκδοση ενός μυθιστορήματος με θέμα την εποποιία της σοβιετικής επικράτησης επί των ναζί στο Στάλινγκραντ; Τι θα μπορούσε να λαμπρύνει περισσότερο την περιώνυμη «ρωσική ψυχή», το γνωστό σοβιετικό θάρρος, από ένα ντοκιμαντερίστικο μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτά και άλλα ξεχωριστά γνωρίσματα του ρωσικού λαού, όχι μόνο με ιστορική ακρίβεια, αλλά και με ιδιάζουσα λογοτεχνική δύναμη; Τι είναι αυτό που διαμείβεται μεταξύ των ηρώων και οδήγησε στην απαγόρευση της δημοσίευσης του χειρογράφου;
Το βιβλίο του Γκρόσμαν δεν έγινε δεκτό από τους «αποσταλινοποιημένους» Σοβιετικούς στα τέλη της δεκαετίας του 1950 (ο Στάλιν πέθανε το 1953) για έναν βασικό λόγο: με τους διαλόγους μεταξύ των ηρώων του, αλλά και με τις στοχαστικές του παρεμβάσεις, ο Γκρόσμαν στρέφει συχνά τα πυρά, όχι μόνο κατά του Στάλιν, αλλά και κατά του Λένιν. Στον Στάλιν μπορεί κανείς εύκολα να αντιπαρατεθεί ιστορικά και ιδεολογικά, να τον απομυθοποιήσει. Αλλά τον Λένιν; Τον ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης; Το ιερό αυτό πρόσωπο, το μαυσωλείο του οποίου έχουν προσκυνήσει ευλαβικά τόσοι και τόσοι κομμουνιστές;
Στο στρατηγικής σημασίας «Κτήριο 6/1», η κριτική στον Λένιν πάει σύννεφο. Ο διοικητής Γκρέκοβ λέει χαρακτηριστικά: «Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να οδηγεί τους ανθρώπους σαν να είναι πρόβατα. Αυτό δεν μπόρεσε να το καταλάβει ούτε ο ίδιος ο Λένιν. Σκοπός της επανάστασης είναι να απελευθερώσει τους ανθρώπους. Όμως ο Λένιν είπε μόνο: "Παλιότερα, σας οδηγούσαν κακά, εγώ θα σας οδηγήσω καλά"». Σε άλλο σημείο, ο Μαντιάροβ, ένας ιστορικός και φίλος του Βίκτωρα, παίρνει το μέρος του Τσέχοφ έναντι του Τολστόι ως προς το ζήτημα του ανθρωπισμού, λέγοντας: «Από τον Αβακούμ μέχρι τον Λένιν οι απόψεις μας για τον ανθρωπισμό και την ελευθερία ήταν πάντα φανατικές και φατριαστικές. Θυσίαζαν ανελέητα το άτομο σε κάποια αφηρημένη ιδέα περί ανθρωπισμού». Και ο Γκρόσμαν, μέσω του Βίκτωρα, σχολιάζει: «Ήταν ευχής έργον που υπήρχαν ακόμα άνθρωποι σαν τον Μαντιάροβ, άνθρωποι που δεν είχαν χάσει την αίσθηση της αυτονομίας. Ναι.»
Ο Βίκτωρ αντιδρά με σφοδρότητα όταν τον κατηγορούν για προώθηση της δήθεν «ιδεαλιστικής» φυσικής θεωρίας του, που μάλιστα ενέχει και δήθεν «εβραϊκά» στοιχεία. Η απάντησή του; «Η μαθηματική λογική είναι πιο ισχυρή από τη λογική του Ένγκελς και του Λένιν. Γι' αυτό η Κεντρική Επιτροπή οφείλει να προσαρμόσει τις απόψεις του Λένιν στα Μαθηματικά και τη Φυσική, αντί να ζητάει από τους Μαθηματικούς και τους Φυσικούς να προσαρμόσουν τις απόψεις τους στις απόψεις του Λένιν». Η επιστημονική αλήθεια, με τα λόγια του Βίκτωρα, υπερβαίνει την αλήθεια και τις αρχές του κομμουνιστικού καθεστώτος: ούτως ειπείν, η αποσταλινοποίηση δεν αρκεί, χρειάζεται και «απολενινοποίηση».
Σε άλλο σημείο, ο μενσεβίκος Τσερνέτσοβ, αιχμάλωτος σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, λέει στον συνομιλητή του: «Ακριβώς η τερατώδης απανθρωπιά του Στάλιν είναι που τον κάνει διάδοχο του Λένιν. Όπως σας αρέσει να επαναλαμβάνετε, ο Στάλιν είναι ο Λένιν του σήμερα. Ακόμα πιστεύετε πως η παραβίαση των δικαιωμάτων των εργατών και η φτώχεια των αγροτών είναι κάτι προσωρινό, απλά μερικές αρχικές δυσχέρειες. Αλλά εσείς είστε οι πραγματικοί κουλάκοι, εσείς είστε τα πραγματικά μονοπώλια». Έχει ενδιαφέρον ότι ο Τσερνέτσοβ επικαλείται τους ίδιους τους μπολσεβίκους («όπως σας αρέσει να επαναλαμβάνετε»), οι οποίοι επικροτούν το γεγονός ότι ο Στάλιν ήταν ουσιαστικά η συνέχεια του Λένιν με τα ίδια μέσα.
Σοσιαλισμός και ατομική ελευθερία
Πόση ήταν η εξουσία του Στάλιν; Ο αφηγητής είναι ξεκάθαρος: «Μια λέξη του μπορούσε να αφανίσει χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. [...] Άνθρωποι που υπήρξαν επικεφαλής στρατιών, που εξουσίαζαν τεράστιες βιομηχανίες, ολόκληρες διοικητικές περιφέρειες, ολόκληρα Σοβιέτ, μπορούσαν να εκμηδενιστούν με μια απότομη έκφραση. Θα έλιωναν στα στρατόπεδα εργασίας, περιμένοντας με τις καραβάνες τους έξω από την κουζίνα για μια κουταλιά χυλό». (Αν κινδύνευαν οι ανώτατοι αξιωματούχοι, τότε εκείνος ο διορθωτής σε εφημερίδα, ο οποίος πέρασε επτά χρόνια σε γκουλάγκ επειδή του διέφυγε το λάθος γραμμένο όνομα του Στάλιν, δεν είχε προφανώς καμία τύχη.) Και λίγο πιο κάτω: «Χίλια ολόκληρα χρόνια κυβερνήθηκε η Ρωσία από τους τσάρους και τους ευνοούμενούς τους και κανείς δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τόση εξουσία όση ο Στάλιν».
να εισχωρεί στην ψυχή του κάθε χαρακτήρα του,
ακόμα και στην ψυχή των ναζί"
Όλα αυτά δεν υποδηλώνουν πως ο Γκρόσμαν αγνοεί τη σημασία της ηγεσίας του Στάλιν ενάντια στον επεκτατικό ναζισμό – εξάλλου και ο ίδιος είχε υποστηρίξει νεαρός την Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι ήρωές του, ακόμα κι όσοι ασκούν τη δριμύτερη κριτική στις ακρότητες του λενινισμού-σταλινισμού, δεν παραβλέπουν πως μόνο αν υπερασπιστούν το κράτος τους, θα υπερασπιστούν τη ζωή τους. Είτε θέλουν είτε όχι, είναι αναγκασμένοι να συνταχθούν με τον Στάλιν ενάντια στον Χίτλερ. Ο Γκρόσμαν διαθέτει τη σαγηνευτική ικανότητα να εισχωρεί στην ψυχή του κάθε χαρακτήρα του, ακόμα και στην ψυχή των ναζί, χωρίς συγχρόνως να χάνει τη γενική εικόνα, που γι' αυτόν συνίσταται στο εξής: σήμερα, εμείς οι Σοβιετικοί πρέπει να νικήσουμε πάση θυσία τους εισβολείς, αύριο όμως πρέπει να οικοδομήσουμε έναν φιλελεύθερο σοσιαλισμό δίχως τις ωμότητες και τις αδικίες του παρελθόντος. «Η νίκη του Στάλινγκραντ έκρινε την έκβαση του πολέμου, αλλά η βουβή διένεξη ανάμεσα στον νικηφόρο λαό και το νικηφόρο κράτος δεν είχε τελειώσει ακόμα. Από την έκβαση αυτής της διένεξης εξαρτιόταν το πεπρωμένο, η ελευθερία του Ανθρώπου». Το πεπρωμένο της ζωής, κατά τον Γκρόσμαν, είναι η ζωή του πεπρωμένου, δηλαδή η ελευθερία.
Συνεπώς, ο σοσιαλισμός χωρίς διευρυμένες ατομικές ελευθερίες δεν είναι σε καμία περίπτωση επιθυμητός. «Ο υπέρτατος σκοπός των ανθρώπινων κοινωνιών είναι η διακήρυξη του δικαιώματος στη διαφορά: να ξεχωρίζει, να σκέφτεται, να αισθάνεται και να πράττει καθένας με τον δικό του τρόπο [...] Έχουν οι ομάδες, που σχηματίζονται στο όνομα μιας φυλής ή ενός Θεού, ενός κόμματος ή ενός κράτους, το δικαίωμα να γίνονται αυτοσκοπός; Όχι! Η μόνη πραγματική και αιώνια αλήθεια της πάλης της ζωής βρίσκεται στο υποκείμενο, στις ασήμαντες ιδιομορφίες του και στο δικαίωμά του να τις έχει». Μένει να αναλογιστούμε αν και κατά πόσο αυτό το ατομικιστικό πρόταγμα συνάδει με τις αρχές του σοσιαλισμού.
Η αντίσταση των ηρώων του Γκρόσμαν στις κακουχίες είναι θαυμαστή. Μια γυναίκα θαυμάζει τις γυναίκες που αντιστέκονται, αυτά «τα πεισματάρικα πουλιά που συνέχιζαν να κελαηδούν, όσο άσχημος κι αν ήταν ο καιρός». Παράλληλα δεν λείπει ούτε το ειρωνικό χιούμορ. Ένας φυλακισμένος κομμουνιστής στη διαβόητη φυλακή της Λιουμπιάνκα σκέφτεται στωικά τη φράση ενός πρώην μυστικού πράκτορα: «Ένας Έλληνας είπε κάποτε "Τα πάντα ρει". Εμείς λέμε "Οι πάντες καρφώνουν"». Σε άλλη στιγμή, ένας γέρος λέει στον Κρίμοβ, έναν πρώην κομισάριο που τώρα ανακρίνεται βάναυσα στη Λιουμπιάνκα: «Υπάρχει κάτι που θέλω να ρωτήσω κάποιον από το κόμμα, χρόνια τώρα. Έχω ακούσει να λένε πως στον κομμουνισμό πρέπει να αμείβεται καθένας ανάλογα με τις ανάγκες του. Αλλά έτσι δεν θα καταλήγουν όλοι απλά μεθυσμένοι; Ειδικά αν αμείβονται ανάλογα με τις ανάγκες τους από το πρωί που ξυπνάνε».
Αλλά ο Κρίμοβ έχει άλλα στο μυαλό του, καθώς πασχίζει να κατανοήσει ποιοι λόγοι τον οδήγησαν στη φυλακή. Και καταλήγει στις εξής σκέψεις: «Η ίδια η Επανάσταση εξαφάνισε κάθε ηθική στο όνομα της δικής της ανώτερης ηθικής. Το πνεύμα της Επανάστασης δημιούργησε τους φαρισαίους του σήμερα, τους υποκριτές και τους καταγγέλλοντες τους "εχθρούς του λαού", δίδαξε πως είναι σωστό να ρίχνεις αθώους στον γκρεμό για χάρη της ευτυχίας του λαού». Το χειρότερο, μα συνάμα το πιο χαρακτηριστικό απ' όλα; Ο Κρίμοβ βλέπει στον ανακριτή του τον ίδιο του τον εαυτό: «Κι αυτή η αίσθηση ομοιότητας με τον διεφθαρμένο αξιωματικό τον αηδίαζε».
 |
| Ο Βασίλι Γκρόσμαν στο Στάλινγκραντ. |
Ο Γκρόσμαν, ευαίσθητος όσο ελάχιστοι στο ζήτημα του Ολοκαυτώματος (όπως μας πληροφορεί ο Γιώργος Μπλάνας στην «Εισαγωγή» του, ο Γκρόσμαν δημοσίευσε, ως ανταποκριτής, την πρώτη μαρτυρία για τα ναζιστικά στρατόπεδα του Μαϊντάνεκ και της Τρεμπλίνκα – μαρτυρία που αξιοποιήθηκε στη δίκη της Νυρεμβέργης), αναφέρεται στις εκτελέσεις και αποτεφρώσεις των Εβραίων από τους Γερμανούς στα σοβιετικά εδάφη που κατακτούσαν, με μια ιστορική κι ερμηνευτική οπτική που βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Για να πετύχουν τη σύμπραξη των ντόπιων στη σφαγή, θα έπρεπε να τους διαμορφώσουν με την «κατάλληλη ιδεολογική εκστρατεία». Γράφει: «Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα κατάφεραν οι Γερμανοί να εξοντώσουν τους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους Εβραίους. Πολύ πριν, στις ίδιες περιοχές, ο ίδιος ο Στάλιν είχε ερεθίσει το ένστικτο της μάζας μέχρι πλήρους παραφοράς, για να "αναμορφώσει" τους κουλάκους και να εξοντώσει τους "δολιοφθορείς" και τους "εκφυλισμένους" οπαδούς του Τρότσκι και του Μπουχάριν». Οι φασίστες πάτησαν λοιπόν στα χνάρια των κομμουνιστών (γεγονός που είχε επαναληφθεί με την επιρροή των λενινιστικών πρακτικών στον Μουσολίνι τη δεκαετία του 1920), οι οποίοι είχαν με τη σειρά τους πατήσει στα χνάρια του αντισημιτισμού της τσαρικής εποχής.
Στις σελίδες του Ζωή και πεπρωμένο παρελαύνουν, πλάι στους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, και πολλά ιστορικά πρόσωπα σε συνεχή αντίστιξη: ο Χίτλερ και ο Στάλιν, ο στρατάρχης Πάουλους και ο αντιστράτηγος Γερεμένκο (οι επικεφαλής της μάχης του Στάλινγκραντ), κ.ά. Το μυθιστόρημα του Γκρόσμαν διακρίνεται από συχνές δοκιμιακές και στοχαστικές παρεμβάσεις του αφηγητή, τον οποίο, ναι μεν δεν επιτρέπεται να ταυτίσουμε με τον συγγραφέα, αλλά σε ένα τόσο ρεαλιστικό σκηνικό δεν είναι εύκολο να τον διαχωρίσουμε από αυτόν – κάτι τέτοιο διείδαν οι σοβιετικές Αρχές και κατάσχεσαν το χειρόγραφο, αφού αυτό ήγειρε ερωτήματα για την ίδια την αξία της ύπαρξης του σοβιετικού κράτους. Τέτοιες εξαιρετικές παρεμβάσεις είναι το κεφάλαιο 11 του πρώτου μέρους με θέμα την αλλαγή στη συνείδηση και την αίσθηση του χρόνου του στρατιώτη, καθώς και το κεφάλαιο 31 του δεύτερου μέρους για τον αντισημιτισμό.
Η βαθιά πίστη του Γκρόσμαν πως ο άνθρωπος μπορεί να παραμείνει «άνθρωπος» (με την ηθική, κανονιστική σημασία) διαφαίνεται σε πολλά τρυφερά στιγμιότυπα στα οποία η ανθρωπιά κερδίζει τη βία, η φροντίδα κερδίζει την αδιαφορία, η μεγαλοψυχία κερδίζει τον εγωισμό, ο έρως κερδίζει τον θάνατο (θυμίζοντάς μας τα συναφή βιβλία του Μαλαπάρτε, του Λέβι, του Καμπανέλλη). Ο αφηγητής-συγγραφέας κατανοεί και συμπονά ακόμα και τους αιχμαλώτους Γερμανούς του Στάλινγκραντ, για τους οποίους γράφει: «Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως μετά από δέκα χρόνια απόλυτης απανθρωπιάς, αυτοί οι καταδικασμένοι άνδρες βρίσκονταν ήδη στον δρόμο για την ξεχασμένη ανθρωπιά τους;» Γι' αυτό και θεωρούμε πως ένας άλλος τίτλος, συμβατός με το περιεχόμενο του βιβλίου, θα ήταν Θάνατος και επιλογή.
Οι περιγραφές της πολιορκίας και των μαχών είναι τρομερά παραστατικές, οι προσωπογραφίες εξαιρετικές, οι αποτυπώσεις των συναισθημάτων πειστικές, οι συζητήσεις περί πολιτικής, ιστορίας και ιδεολογίας συναρπαστικές. Οι αφηγηματικές μετατοπίσεις ως προς τον χώρο της δράσης εμπλουτίζουν την εικονοποιία, ενώ η διαπλοκή των ιστορικών με τα μυθοπλαστικά πρόσωπα είναι αριστοτεχνική. Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό αριστούργημα με δεκάδες χαρακτήρες (ο αναγνώστης θα βοηθηθεί από τον οκτασέλιδο κατάλογο ονομάτων στο τέλος του τόμου) για το πώς τα ατομικά πεπρωμένα συνυφαίνονται μεταξύ τους και με το πεπρωμένο του κόσμου. Η ελληνική έκδοση του Ζωή και πεπρωμένο σε μετάφραση Γιώργου Μπλάνα, που βασίστηκε στη ρωσική έκδοση και στη μετάφρασή του σε άλλες τρεις ευρωπαϊκές γλώσσες, είναι λοιπόν από κάθε άποψη ευπρόσδεκτη. Στη «μάχη» του με το χιλιοσέλιδο έργο του Γκρόσμαν, ο αναγνώστης θα βγει νικητής.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ
Πούτιν: Ανεξαρτήτως κυβέρνησης η βοήθεια στην Ουκρανία (Gr)
ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΥΠΟΧΩΡΗΣΕΙ Η ΡΩΣΙΑ
Η Ουκρανία χωρίς την Ρωσία πεθαίνει. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί διαβεβαίωσε ο Β.Πούτιν τον Χέρμαν Βαν Ρομπάι και τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο.
"Θα συνεχίσουμε να τους βοηθάμε υπό τη μορφή είτε χορήγησης δανείων είτε έκπτωσης στην τιμή του φυσικού αερίου θα συνεχιστεί ανεξαρτήτως της κυβερνήσεως" είπε ο Ρώσος πρόεδρος δείχνοντας "ανωτερότητας" αλλά τονίζοντας εμμέσως ότι δεν πρόκειται να επιβιώσει χωρίς την Ρωσία η Ουκρανία.
Αναφερόμενος στην κρίση στην Ουκρανία ο Ρώσος πρόεδρος ξεκαθάρισε, επίσης, ότι πρέπει να επιλυθεί χωρίς την εμπλοκή ξένων δυνάμεων, όπως της ΕΕ που προωθεί το χάος και την αναρχία στην χώρα.
Τμήμα ειδήσεων defencenet.gr
Β.Πούτιν προς ΕΕ: "Μακριά από Ουκρανία γιατί θα αναμιχθούμε σε Ελλάδα και Κύπρο"! (Gr)
Με ένα ιδιαίτερα πειστικό ύφος ο Β.Πούτιν απαίτησε να σταματήσουν οι διαδοχικές επισκέψεις Ευρωπαίων αξιωματούχων στο Κίεβο και οι ενθαρρύνσεις στυος διαδηλωτές να ανατρέψουν τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση επειδή δεν συμφώνησε να υπογράψει την συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ.
Θα δούμε κατά πόσον η προειδοποίησή του θα πιάσει τόπο, αφού η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάθριν Άστον, αναμένεται να ταξιδέψει στο Κίεβο το βράδυ της Τρίτης.
Σε διαφορετική περίπτωση δεν αποκλείεται στις επόμενες διαδηλώσεις σε Ελλάδα και Κύπρο κατά της τρόικα και κατά του Μνημονίου να δούμε Ρώσους αξιωματούχους να "συμβουλεύουν" - διάβαζε "ενθαρρύνουν" τους διαδηλωτές να ανατρέψουν την κυβέρνηση, όπως είπε ο Β.Πούτιν!
«Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα αντιδρούσαν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας εάν, στο ζενίθ μιας κρίσης σε μια χώρα όπως η Ελλάδα ή η Κύπρος, ο υπουργός Εξωτερικών (της Ρωσίας) συμμετείχε σε μια αντιευρωπαϊκή συγκέντρωση και άρχιζε να δίνει συμβουλές στους διαδηλωτές», ήταν η χαρακτηριστική αναφορά του.
Άρα, "μείνετε μακριά από την Ουκρανία για να μείνουμε μακριά από την Ελλάδα και την Κύπρο"! Ψυχρό, αλλά σαφές.
Και αν οι δυτικοί επιμένουν να αναμειγνύονται στα εσωτερικά της Ουκρανίας; Τότε μάλλον θα δούμε "αντίμετρα" Ρωσίας σε Ελλάδα και Κύπρο...
"Εάν οι Ουκρανοί χρειάζονται μεσολαβητές, αυτό θα το κρίνουν οι ίδιοι, όμως όσο περισσότεροι είναι οι μεσολαβητές, τόσο περισσότερα τα προβλήματα", παρατήρησε ο Ρώσος πρόεδρος σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε μετά τις συνομιλίες με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν Φαν Ρόμπαϊ και τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο.
"Πιστεύω ότι ο ουκρανικός λαός είναι ικανός να επιλύσει το πρόβλημα με τα δικά του μέσα".
Σε συνέντευξη Τύπου μετά από συνομιλίες με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίο, Χέρμαν φαν Ρόμπεϊ, και τον πρόεδρο της Κομισιόν, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ο ρώσος πρόεδρος εξέφρασε την άποψη ότι ο ουκρανικός λαός είναι ικανός να επιλύσει το πρόβλημα με τα δικά του μέσα και διαβεβαίωσε ότι η Ρωσία δεν θα παρέμβει στις υποθέσεις της Ουκρανίας, απορρίπτοντας τις επικρίσεις περί πιέσεων της Μόσχας προς το Κίεβο.
Από την πλευρά του ο Ρόμπαϊ είπε ότι θα υπάρξουν συνομιλίες με σκοπό να λυθούν οι «παρεξηγήσεις» όσον αφορά την επιδίωξη της ΕΕ για στενότερους δεσμούς με τους γείτονές της. «Μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες και παρανοήσεις», υποστήριξε, και οι δύο πλευρές ωστόσο, «συμφωνούμε να επιδιώξουμε διμερείς διαβουλεύσεις σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων στο θέμα των συμφωνιών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης και των οικονομικών συνεπειών τους».
Ο Μπαρόζο τόνισε ότι ο Ρώσος πρόεδρος δεν έχει πρόβλημα με το πρόγραμμα της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης -συμφωνίας που περιλαμβάνει και την Ουκρανία- αλλά θέλει να γνωρίζει τις συνέπειες ορισμένων από των συμφωνιών αυτών για τη ρωσική οικονομία.
«Δεν μπορούμε να αντέξουμε το βάρος νέων διαχωριστών γραμμών στην Ευρώπη», συμπλήρωσε ο Πούτιν, καταλήγοντας ότι είναι επείγουσα ανάγκη να εξεταστούν από τους ειδικούς οι υπάρχουσες παρεξηγήσεις και να εντοπιστεί το κοινό έδαφος συνεννόησης των δύο πλευρών.
Η επόμενη Σύνοδος ΕΕ-Ρωσίας θα διεξαχθεί στις 3 Ιουνίου στο Σότσι.
Τμήμα ειδήσεων defencenet.gr
Πούτιν – Μεντβέντεφ προς Κίεβο: «Ή μαζί μας ή με το ΔΝΤ και την ΕΕ» (Gr)
Πρόκειται για την πρώτη ουσιαστικά τόσο σαφή προειδοποίηση από ρωσικής πλευράς αναφορικά με το μελλοντικό καθεστώς που πρόκειται να επικρατήσει στην Ουκρανία και στο πως αυτό θα επηρεάσει στο εξής τις ρωσο-ουκρανικές σχέσεις.
«Η Ρωσία θα περιμένει τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης της Ουκρανίας για να εφαρμόσει τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί τον Δεκέμβριο για την παροχή του δανείου ύψους 15 δισ.$ στη χώρα αυτή» δήλωσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν για να συνεχίσει λέγοντας:
«Ας περιμένουμε το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης και βλέπουμε», είπε ο Ρώσος πρόεδρος, όπως αναφέρουν τα ρωσικά ΜΜΕ. Τις δηλώσεις αυτές ο Ρώσος πρόεδρος τις έκανε κατά τη διάρκεια συνάντησης εργασίας με τον πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ.
Ο Πούτιν έκανε την παραπάνω δήλωση για να συμφωνήσει ουσιαστικά με τα όσα είπε Μεντβέντεφ ο οποίος στο ίδιο μήκος κύματος δήλωσε:
«Όσο αφορά την ανάγκη να εφαρμόσουμε όλες τις συμφωνίες, θα πρέπει να το κάνουμε με περίσκεψη και δεν θα μπορέσουμε να το κάνουμε παρά μόνο όταν θα ξέρουμε ποια θα είναι η καινούρια κυβέρνηση και ποιες θα είναι οι αρχές της», είπε ο Ρώσος πρωθυπουργός.
Στην ίδια συνάντηση ο Μεντβέντεφ έθεσε επίσης το θέμα του χρέους της Ουκρανίας προς τη Ρωσία για το φυσικό αέριο που έχει ήδη αγοράσει και το οποίο ανέρχεται, όπως είπε, στα 2,7 δισ!
Η Ουκρανία «ζητά και πάλι περιθώριο» για να αποπληρώσει το χρέος και «δεν πληρώνει τους τρέχοντες λογαριασμούς» μολονότι η τιμή του φυσικού αερίου μειώθηκε κατά 33% τον Δεκέμβριο, υπογράμμισε. «Αυτό αλλάζει την κατάσταση και θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στις σχέσεις μας με τη νέα κυβέρνηση», πρόσθεσε με νόημα και όλοι κατάλαβαν φυσικά σε ποιους ουσιαστικά απευθυνόταν...
Οι προειδοποιήσεις αυτές της ρωσικής ανώτατης ηγεσίας προς την Ουκρανία αλλά και σε όσους στηρίζουν και προωθούν μια αλλαγή καθεστώτος στη χώρα, είναι πρακτικά μια περιγραφή του μέλλοντος που πρόκειται να ακολουθήσει σε περίπτωση αλλαγή κατεύθυνσης της ουκρανικής πολιτικής.
Τμήμα ειδήσεων defencenet.gr
Галина Маслюк: "НА МАЙДАНЕ МЫ СТАЛИ НАЦИЕЙ" (Ru)
Всех нас тревожат события в Украине. Для многотысячной украинской диаспоры Греции — эти дни тревожны по особому. Дома, в Украине — родные, близкие. Судьба родины — это судьба детей...
Мы попросили ответить на наши вопросы председателя общества ‹Украинско-Греческая Думка› Галину Маслюк.
Le nouveau visage de la révolution européenne en Ukraine (Fr)
La "chasse gardée" de la Russie
Le président Ianoukovitch, élu finalement en 2010 après un premier round raté en 2006 contre V. Iouchtchenko (le rival empoisonné pour tenter de l'écarter du processus électoral et qui l'avait, contre toute attente, emporté à la faveur de la Révolution orange) est un ancien repris de justice qui n'aurait jamais eu accès à la fonction présidentielle dans un pays occidental. Ne parlant pas ukrainien, il n'a eu de cesse depuis son élection de vendre morceau par morceau la souveraineté de l'Ukraine à son voisin russe. Obnubilé par le développement de lucratives affaires pour les membres de son clan de Donetsk, il agit en réalité comme une marionnette dont les fils sont tirés depuis Moscou.
Depuis son refus de ratifier un accord de coopération avec l'Union européenne en novembre 2013 (point de départ des manifestations qui n'ont pas cessé depuis, à travers toute l'Ukraine) et son empressement à aller quémander des capitaux et une réduction de la facture énergétique auprès de V. Poutine, il est apparu clairement aux yeux de tous que la Russie était en train de lancer une vaste offensive dans le but de récupérer ce que ses vieux réflexes de colonisateur lui font considérer comme "son territoire", "sa chasse gardée", bref "sa chose", la République d'Ukraine.
Il faut bien garder à l'esprit que l'Ukraine n'est pas arrivée de nulle part sur la scène internationale en août 1991, à la faveur de la chute de l'URSS. Après des siècles d'âpres luttes sur ses frontières pour se préserver des conquérants de toutes origines, elle a finalement perdu sa liberté et sa place sur les cartes géographiques à la fin du XVIIIe siècle, pour n'y revenir qu'en 1917, tout comme la Pologne, au moment de la Révolution d'octobre. De nouveau abattue par la lame de fond bolchevique et ramenée de force dans le giron soviétique, elle allait connaître la pire occupation de son histoire, sur fond de purges politiques, de déportations, d'élimination systématique des élites intellectuelles et religieuses et du génocide de sa paysannerie en 1932-1933 (8 millions de morts).
"Non, l'Ukraine n'est pas morte"
 |
| Manifestation de l'opposition, place de l'Indépendance à Kiev, le 12 janvier 2014 © Sergeï Supinsky/AFP |
Le retour à l'indépendance en 1991 fut un vrai miracle pour les Ukrainiens, en même temps qu'un traumatisme pour le président Gorbatchev, qui avait totalement mésestimé la déliquescence de l'Empire rouge. C'est d'ailleurs ce même regret, celui de l'âge d'or soviétique, que V. Poutine, l'inoxydable président de la Fédération de Russie, a réaffirmé à maintes reprises depuis lors. Ne pouvant désormais plus s'approprier légalement l'Ukraine, aux yeux du monde libre, il a patiemment attendu son heure, au gré notamment d'une dépendance énergétique savamment orchestrée au détriment de l'Ukraine.
L'avènement de V. Ianoukovitch, son homme de paille sur place, lui a permis d'inoculer dans le corps social ukrainien le virus de la censure, des répressions antidémocratiques, de l'humiliation et du désespoir, dans le but de récupérer au plus vite un butin dont l'avait dépossédée en 1991 la Liberté.
Non, l'Ukraine n'est pas encore morte**. Mais si, désormais, sur la place Maïdan, la photo de Tetiana a rejoint toutes les icônes de la liberté et de l'indépendance, c'est que le peuple ukrainien craint le pire pour son avenir, sa pérennité. Il garde douloureusement en mémoire les décennies de privations, de déportations, d'esclavage... et refuse de se laisser entraîner tout droit vers l'ethnocide que lui promet le couple infernal Ianoukovitch-Poutine.
Ce dimanche 12 janvier, les Berkuts ont encore attaqué les manifestants sur la place de l'Indépendance (photos ci-dessus), à Kiev. L'opposant et ancien ministre du gouvernement Timochenko Y. Lutsneko (libéré en avril dernier) a été laissé pour mort et se trouve toujours en soins intensifs. C'est un appel à l'aide que l'Ukraine lance au monde entier. Des manifestations de soutien ont lieu régulièrement à Paris, New York, Londres, Berlin... à l'instigation de la diaspora, mais les responsables politiques s'en tiennent pour l'heure à de prudentes déclarations. Le silence a tué 8 millions de personne en Ukraine en 1933 (et parmi celles-ci près de 3,5 millions d'enfants). Il n'est plus possible de se taire. Il faut agir, et vite.
Par Mykola Cuzin
Publié le 15/01/2014
* Déjà, en mars 2012, les Ukrainiens avaient massivement protesté après la mort de la jeune Oksana Makar, 18 ans, battue, violée et brûlée vive par trois agresseurs, dont deux étaient issus de familles proches du pouvoir. Libérés dans un premier temps, ils ont finalement été condamnés suite à l'indignation populaire.
** "L'Ukraine n'est pas encore morte" est le premier couplet de l'hymne national ukrainien.
---
Mykola Cuzin est président du comité Ukraine 33 et du Comité pour la défense de la démocratie en Ukraine.
www.lyoncapitale.fr
Δυο νουβέλες του Γκόγκολ (Gr)
Πώς ο Ιβάν Ιβάνοβιτς καυγάδισε με τον Ιβάν Νικίφοροβιτς
Κάποιο χαρακτηριστικό των ηρώων συνήθως προεξέχει και με καρικατουρίστικη διάθεση υπερβάλλεται, συχνά ανάγεται ως σήμα κατατεθέν τους. Η απεικόνιση της φύσης οικοδομείται με τη μια λεπτομέρεια «πάνω» στην άλλη, κατά τρόπον ώστε να πλάθεται ένα χαοτικό σύμπαν, παρ' όλα αυτά αναγνωρίσιμο και αποδεκτό από τον αναγνώστη. Σ' αυτήν την τοιχογραφία σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το στοιχείο της περιγραφικής έκπληξης, δηλαδή της αποκάλυψης μιας επουσιώδους λεπτομέρειας που θα έλθει στο προσκήνιο για ν' ανατρέψει την ισορροπία της σύνθεσης. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Γκόγκολ υπήρξε μεγάλος εικονοκλάστης.
Ό,τι ισχύει για τα στοιχεία της φύσης ισχύει και για την ανθρώπινη φύση: μια λεπτομέρεια της αμφίεσης έρχεται να προστεθεί στη λεπτομερή απόδοση της χειρονομίας, της γαστριμαργικής υπερβολής, ενώ η γυμνότητα της ανθρώπινης σάρκας έρχεται να υπογραμμίσει την ευτέλεια των συνηθειών σε αντιδιαστολή προς την κοινωνική τάξη. Είναι οργιαστικός ο ρυθμός της σαρκαστικής συσσώρευσης αυτών των λεπτομερειών, χωρίς τις οποίες ο γκογκολικός ρεαλισμός δεν θα είχε υπόσταση. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή και προκλητικά ασύμπτωτη με την εποχή του τεχνοτροπία, που ακόμη και σήμερα εκπλήσσει με την ευρηματικότητα και τη γλαφυρότητά της.
Η συλλογή Μίργκοροντ πήρε το όνομά της από την ομώνυμη μικρή επαρχιακή πόλη της ρωσικής επαρχίας Πολτάβ Σίνα, όπου γεννήθηκε και πέρασε τη νεότητά του ο Γκόγκολ. Δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1835 σε δύο τόμους, εκ των οποίων καθένας περιείχε δύο τελείως διαφορετικές νουβέλες: Το νοικοκυριό μιας άλλης εποχής περιγράφει τη ζωή ενός ηλικιωμένου ζευγαριού χωρίς προσωπική ιστορία. Το Βου, μια φανταστική νουβέλα, παρουσιάζει την εμφάνιση μιας μάγισσας μπροστά σε τρεις σπουδαστές θεολογίας. Το Τάρας Μπούλμπα, που στη συλλογή αυτήν δημοσιεύτηκε στην πρώτη του εκδοχή, εξελίχθηκε σε μυθιστόρημα, η δράση του οποίου τοποθετείται στην εποχή των πολέμων μεταξύ Κοζάκων και Πολωνών. Στην τέταρτη νουβέλα της συλλογής, τον Καυγά των δύο Ιβάν, ο Γκόγκολ αφηγείται τη λογομαχία και αντιδικία ανάμεσα σε δυο ουκρανούς επαρχιώτες ευγενείς.
Πικρία για τη χυδαιότητα της ύπαρξης
«Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!»
Στο επαρχιακό Μίργκοροντ οι γαιοκτήμονες έχουν «κοντά πόδια σαν μαξιλαράκια» και λυμένο το βιοποριστικό τους ζήτημα, ενώ ζητιάνοι ολόγυρα συμπληρώνουν το σκηνικό της ταξικής ανισότητας. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς και ο Ιβάν Νικίφοροβιτς ανήκουν στους πλουσίους ευπατρίδες του Μίργκοροντ. Είναι γείτονες και αχώριστοι φίλοι έως τη στιγμή που μια μικρότητα τους φέρνει σε λεκτική αντιπαράθεση και τους χωρίζει για πάντα. Ο χοντρόπετσος και ψευδοευσεβής Ιβάν Ιβάνοβιτς ονειρεύεται να αποκτήσει την καραμπίνα του γείτονά του και του προτείνει να την ανταλλάξει με μια χήνα. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς νοιώθει προσβεβλημένος και τον πετάει έξω από το σπίτι του. Ξεκινά μια δικαστική αντιπαράθεση, όπου εμπλέκονται και άλλοι χαρακτηριστικοί παράγοντες της επαρχιακής πόλης. Η παρωδία δίκης τελειώνει με την porca ex machinα, μια καφετιά γουρούνα που ανήκει στον Ιβάν Ιβάνοβιτς και κλέβει το έγγραφο της μήνυσης του Ιβάν Νικίφοροβιτς μέσα από την αίθουσα του δικαστηρίου. Ο Ιβάν Νικίφοροβιτς προσκαλείται σε μια συγκέντρωση που διοργανώνει ο επικεφαλής της Αστυνομίας, χωρίς να γνωρίζει ότι εκεί έχει προσκληθεί και ο Ιβάν Ιβάνοβιτς. Η προσπάθεια συμβιβασμού αποδεικνύεται μάταιη, ενώ ο αφηγητής επιστρέφει κάποια χρόνια αργότερα στο Μίργκοροντ και ξανασυναντά, τελείως εξουθενωμένους πλέον, τους δύο Ιβάν. Καθένας ξεχωριστά είναι πεπεισμένος για το δίκαιο της τοποθέτησής του. Ο αφηγητής κουνά θυμοσοφικά το κεφάλι λέγοντας: «Είναι ένας καταθλιπτικός κόσμος, κύριοι!» Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Πούσκιν είχε πει για τον Γκόγκολ: «Κανένας ακόμη συγγραφέας δεν έχει αυτό το ταλέντο, να παρουσιάζει τόσο καθαρά τη χυδαιότητα της ζωής, να περιγράφει με τέτοια δύναμη την προστυχιά ενός πρόστυχου ανθρώπου, έτσι που όλο εκείνο το ασήμαντο που ξεφεύγει από το μάτι να περνάει ως μεγάλο στα μάτια ολωνών!»
Το Πορτραίτο ταξιδεύει από τη Ρώμη στην Αγία Πετρούπολη
Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό.
To Πορτραίτο εμφανίστηκε στη συλλογή Αραβουργήματα και πρωτογράφτηκε στη Ρώμη το 1835, παράλληλα με την ολοκλήρωση του δεύτερου μέρους των Νεκρών Ψυχών (που αργότερα ο ίδιος ο Γκόγκολ κατέστρεψε, σε μια κρίση μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης). Αρχικά ήταν μια λογοτεχνική απόπειρα καθορισμού του νοήματος της Τέχνης και συστεγαζόταν με τα δοκίμια «Η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η μουσική», «Περί της αρχιτεκτονικής» και «Η τελευταία μέρα της Πομπηίας». Η συγγραφή του διηγήματος για δεύτερη φορά και η δημοσίευσή του στο περιοδικό «Σύγχρονος άνθρωπος», το 1842, ήταν αποτέλεσμα των βίαιων μεταπτώσεων διάθεσης του Γκόγκολ. Από το αρχικό διήγημα, όπως γράφει ο ίδιος, διατήρησε μόνο τον καμβά, ενώ μετέφερε το σκηνικό στην Αγία Πετρούπολη του δέκατου ένατου αιώνα και φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του αινιγματικού ζωγράφου Τσαρτκόφ, που με φαουστικό τρόπο συνάπτει συμφωνία με τον διάβολο χάριν της επιτυχίας και του πλουτισμού. Εκποιεί τα νεανικά οράματα για την τέχνη του. Ο Τσαρτκόφ αντικρύζει με οδύνη την υψηλής τέχνης σύνθεση του σύγχρονού του ζωγράφου Αλεξάντρ Ιβάνοφ «Η φανέρωση του Χριστού ενώπιον του λαού» και αναπτύσσει φθόνο, μεταμέλεια και συναισθήματα αυτοακύρωσης που τον οδηγούν στην καταστροφή. Ο ηθικοπλαστικός χαρακτήρας της νουβέλας ολοκληρώνεται στο δεύτερο μέρος (που από πολλούς χαρακτηρίστηκε περιττό), όπου ο αναγνώστης αντικρύζει το ηθικής τάξεως αυτό ζήτημα από την οπτική γωνία του ασυμβίβαστου, αλώβητου καλλιτέχνη. Το θέμα απηχεί ενδοιασμούς που αντιμετώπισε ο ίδιος ο Γκόγκολ, όταν εκλήθη να υποβάλει τον εαυτό του σε συμβιβασμό, τόσο καλλιτεχνικό, όσο και συνειδησιακό, έναντι της λογοκρισίας.
Ο καυγάς των δυο Ιβάν έχει τη φρεσκάδα της νεότητας και την αμεσότητα του ρηξικέλευθου δημιουργού, ενώ το Πορτραίτο, παρά την ενάργεια στη διαγραφή των ηρώων και τη συγκλονιστική απόδοση της ατμόσφαιρας της τσαρικής πρωτεύουσας, φλερτάρει διαρκώς με μια μορφή ιδεοληψίας. Ίσως θα'πρεπε το ελληνικό κοινό να έχει πλέον τη δυνατότητα να δει το σύνολο του έργου του μεγάλου συγγραφέα ώστε να κατανοήσει την καλλιτεχνική του πορεία. Οι δύο νουβέλες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ροές» σε αυτόνομα τομίδια της σειράς "microMEGA". Αξίζει να επαινεθούν, τόσο οι εξαίρετες μεταφράσεις, όσο και τα κατατοπιστικά επίμετρα της Βιργινίας Γαλανοπούλου.
ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ
Το πορτρέτο«РОЗРИТА МОГИЛА» УКРАЇНА
Вони були в захваті... Такий геній, така сила, мужність, жертовність...Такий заклик... Такий приклад... І ми, нащадки... Чи вжив би Тарас зараз інші слова? Чи відшукав би для нас ще гірші!?
Завжди задумувалася, яким же почуттям були продиктовані дошкульні, в'їдливі, спопеляючі слова: «німії, подлії раби, підніжки царськії, лакеї»? Велика любов, як відомо, надзвичайно вимоглива. Шевченко досі недосяжний як у силі любові до свого народу, так і у нищівній критиці на його адресу. Народ і Україна — його найбільші святині й водночас найбільша мука... Йому болить те, що на вольних колись степах «славних прадідів великих правнуки погані» мовчки ходять у ярмі, «панам жито сіють». А тому найперше їм перепадає за рабську німоту, безсловесне лакейство, прислужництво, смирення й знесиленість духу, громадянські лінощі. Шевченкова відраза до рабства й рабів є такою всепроймаючою! Раби не можуть побудувати «сім'ю вольну», суспільство «з новим і праведним законом». Якщо вони не прозріють, не піднімуться з колін, то мусять зникнути, пропасти:
Його найнищівніша критика спрямована проти своїх таки панів та підпанків, що формують «освічену» національну еліту. Аби показати облудний лібералізм і псевдопатріотизм, фарисейство й водночас хижацьке нутро «уболівальників» за Україну, поет послуговується іронією та сарказмом:
Які слова знайшов би пророк сьогодні? Коли після 20-ти років існування держави Україна у Моринцях не дали прочитати Шевченкову «Розриту могилу»?
Напередодні Радіо Свобода повідомило, що у Моринцях, на Черкащині влада поклала квіти і пошанувала Шевченка з 7:00 до 8:00, «щоб не зустрічатися з простими людьми, і прославилася тим, що заборонила читати вірш Шевченка «Розрита могила» як революційний».
Раніше народний депутат від «Батьківщини» Олександр Бригинець у своєму Facebook написав, що у Моринцях «нагнали міліції більше ніж гостей (громада каже, що було 2 взводи), місцевому хору не дали можливості заспівати, а моринським школярам – прочитати вірші Шевченка, мотивуючи це тим, що Шевченко писав революційні вірші, а це зараз недоречно».
Якими словами описав би Шевченко суцільне безпросвітне рабство, неосвіченість, духовну ницість нинішніх паничів, що загордилися, ілюзорно зараховуючи себе до сучасної еліти? «...Схаменіться! будьте люди»!
Є ще новини... Депутати Хотинської міської ради (Чернівецька область) вирішили встановити пам'ятник Кобзарю в психоневрологічному диспансері, щоб він не «дисонував» з великими за розмірами пам'ятниками Хотину...
Ряд засобів масової інформації України повідомляють, що в середу 6 березня Президент Віктор Янукович поклав квіти до пам'ятника Т. Шевченку на Чернечій горі в Каневі і не сказав при цьому жодного слова...
Що сказати?.. На думку приходять слова вчених, які стверджують, що ґеноцид, який не визнано і за який не покарано винуватців, продовжується... Що кожний з нас несе долю відповідальності. Що позбутися національного і соціального рабства — означає передусім позбутися рабства духовного. Усвідомити свою сутність, свій генетичний код. Що попри весь гнів та критичний пафос «дружнєє посланіє» Шевченка всім в Україні сущим продовжує залишатися своєрідним заповітом заради виживання, збереження і продовження себе в прийдешніх поколіннях.
Галина МАСЛЮК.
Βίζα για τους αλλοδαπούς, που αγοράζουν στην Ελλάδα ακίνητα αξίας 300.000 ευρώ και άνω (Gr)
Βίζα πενταετούς διάρκειας θα μπορούν να λαμβάνουν οι υπήκοοι τρίτων χωρών που θα επενδύσουν στη χώρα μας σε ακίνητο αξίας 300.000 ευρώ και άνω, ενώ για όσους ασχοληθούν επιχειρηματικά και πραγματοποιήσουν επένδυση άνω των 100 εκατ. ευρώ θα μπορούν να εξασφαλίσουν άδεια παραμονής για δέκα στελέχη τους, προκειμένου να εργαστούν στη χώρα μας.
Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις θα περιλαμβάνονται στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων που θα δημοσιοποιηθεί τις επόμενες μέρες και αφορά στη διευκόλυνση των στρατηγικών επενδύσεων στη χώρα. Η "εύκολη βίζα" όπως αναφέρουν παράγοντες του υπουργείου Ανάπτυξης στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αφορά σε υπηκόους τρίτων χωρών και τα μέλη της οικογένειάς τους που αποκτούν κατοικία στην Ελλάδα αξίας άνω των 300.000 ευρώ και η αγορά αφορά σε έναν και μοναδικό ιδιοκτήτη. Η πενταετής διάρκεια της βίζας δεν θα συνυπολογίζεται για τη χορήγηση ελληνικής ιθαγένειας και δεν θα επιτρέπει την άσκηση οποιασδήποτε εργασίας στην Ελλάδα. Επίσης η βίζα θα μπορεί να ανανεώνεται για όσο χρόνο διατηρείται η ιδιοκτησία. Παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι το κίνητρο αυτό θα βοηθήσει σημαντικά στην αναθέρμανση της αγοράς ακινήτων ιδιαίτερα από ρωσικά κεφάλαια.
Επιπλέον, στο ίδιο πλαίσιο της προσέλκυσης επενδύσεων, σχεδιάζεται από το υπουργείο Οικονομικών, για όσους θέλουν να ξοδέψουν το εισόδημά τους στη χώρα μας να απολαμβάνουν φορολογικά κίνητρα, όπως ισχύει και σε διάταξη του βρετανικού δικαίου.
ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ
το XVIII αιώνα στην Πολωνία, στην Γερμανία και στην Αυστρία. Αλλά αυτά είναι πολύ συναισθηματικά, διαφέρουν πολύ απ' όλα τα άλλα », - δήλωσε η εκπρόσωπος του μουσείου Genevieve Brescou.
Στο Παρίσι θα παρουσιαστούν γύρω στα τριάντα πιο αξιόλογα έργα του Ουκρανού καλλιτέχνη, ως επί το πλείστον ξύλινα γλυπτά από τη συλλογή του Μουσείου Πίνζελ στο Λβιβ αλλά και από άλλα μουσεία της Γαλικίας (του Τερνόπιλ και του Ιβάνο-Φρανκίβσκ), καθώς και τα γλυπτά από τα μουσεία του Βρότσλαβ (Πολωνία) και του Μονάχου (Γερμανία).
Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της επίσημης ιστοσελίδας του Λούβρου, το λαμπρό στυλ του Πίνζελ, παρόμοιο με στυλ των μεγαλύτερων δασκάλων της χρυσής εποχής του γερμανικού μπαρόκ είναι εξαιρετικά δύσκολο να δεις στη Γαλλία. Ο καλλιτέχνης διαφέρει από τους συγχρόνους του με ιδιαίτερες διακρίσεις όπως με την εκδηλωτική εξωστρεφής τεχνική, τη λαμπρή εκφραστικότητα και πολύ προσωπική χαρακτηριστική τεχνική της πτύχωσης.
Στον κατάλογο της έκθεσης περιλαμβάνονται κείμενα και περιγραφές των έργων τέχνης από εμπειρογνώμονες Γιαν Οστρόβσκυ, Μπόρις Βοζνίτσκυ και Οξάνα Κόζιρ-Φεντότοβα και δοκίμια του Claude Michaud και Guilhem Scherf. Αυτές είναι οι πρώτες πληροφορίες για τον Πίνζελ διαθέσιμες στα γαλλικά.
Όπως αναφέρει στις συζητήσεις του ο επαγγελματίας ξεναγός Γιαρόσλαβ Βίτιβ, ο Πίνζελ (ψευδώνυμο) εξελίχτηκε σε έναν καλλιτέχνη που δεν είχε ίσιους στην Ευρώπη στα μέσα του XVIII αιώνα. Σε απόσταση από τις πρωτεύουσες και τα πολιτιστικά κέντρα δημιούργησε την πιο πρωτότυπη πλαστική της παγκόσμιας τέχνης της εποχής του. Την ίδια στιγμή, στην ιστορία της τέχνης στο τέλος του εικοστού αιώνα δεν έμεινε κανείς καλλιτέχνης εκτός από τον Ιωάννη Πίνζελ, ιδιοφυής κληρονομιά του οποίου να είναι γνωστή σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, και ο ίδιος να παραμένει άλυτος μύθος. Αφού ακόμα και τώρα είναι άγνωστος ο τόπος που γεννήθηκε, που σπούδασε, που διαμορφώθηκε το ταλέντο του, σε ποιά γλυπτική μορφή έκρυψε το πορτρέτο του.
Το ταλέντο του Πίνζελ άνθησε στην κωμόπολη Μπούτσας με την ευγενική υποστήριξη του Κόμη Μικόλα Ποτότσκι, ο οποίος ήταν ο βασικός πελάτης και προστάτης του. Εδώ ο γλύπτης δημιούργησε μια σειρά από μνημεία του όψιμου μπαρόκ, τα οποία διαμορφώσανε τη φυσιογνωμία του Λβιβ. Ο πρώτος ερευνητής της τέχνης του Πίνζελ ήταν πρώην διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης του Λβιβ Μπόρις Βοζνίτσκυ, ο οποίος με τους φίλους του για δεκαετίες ταξίδευε σε νομούς του Ιβάνο-Φρανκίβσκ και Τερνόπιλ ψάχνοντας για έργα τέχνης που διασώθηκαν από τις σοβιετικές εκκαθαρίσεις. Πολλά αριστουργήματα, δυστυχώς, καταστράφηκαν λόγο της ανευθυνότητας, του βανδαλισμού των γραφειοκρατών της τέχνης του ολοκληρωτικού κράτους, αλλά συχνά και λόγο της παθητικής στάσης τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής που μεγαλώσανε στο πνεύμα του μηδενισμού και αποστροφής για τον πολιτισμό τους. Το σκαθάρι που κατέστρεφε το γλυπτό για συνεχόμενα 200 χρόνια, έλαβε "άξια αντικατάσταση" στα μέσα του εικοστού αιώνα στο πρόσωπο του αμόρφωτου και επιλήσμονα σοβιετικού υπαλλήλου.
Το Μουσείο του γλυπτού στο στυλ μπαρόκ του Ιωάννη Πίνζελ στο Λβιβ δημιουργήθηκε με βάση αυτού του τμήματος της κληρονομιάς του μεγάλου καλλιτέχνη, που η μοίρα ήταν να σωθεί. Το μεγαλύτερο όραμα των ιδρυτών του μουσείου – να δείξουν στον κόσμο τα αριστουργήματα της ιδιοφυίας Πίνζελ - αυτή την τεράστια κληρονομιά του λαού της Ουκρανίας, αλλά και να λυθεί το μυστήριο του μεγάλου μάστορα.
Γαλήνη Μασλιούκ.